ANALYSE – Het begrip risico kent twee elementen: de kans dat een bepaalde gebeurtenis plaatsvindt én de impact van die gebeurtenis. Anders gezegd: risico = kans x impact.

Op grond hiervan kun je een indeling maken van verschillende soorten risico’s, al naar gelang de kans op een gebeurtenis groot of klein is, gecombineerd met de ernst van de impact. Eén van de vier mogelijkheden die dan ontstaan, is een kleine kans dat een gebeurtenis plaatsvindt, gecombineerd met een grote impact als de gebeurtenis zich voordoet.

In de financiële wereld staat dit type risico bekend als de ‘Black Swan’, naar de gelijknamige bestseller van financieel expert Nassim Taleb.

Potentiële zwarte zwanen die de wereldeconomie en financiële markten in de nabije toekomst zouden kunnen raken zijn een militair treffen tussen China en de Verenigde Staten, maar ook een zware escalatie van de oorlog in Oekraïne.

De kans op intensivering van het conflict in Oekraïne is volgens sommige analisten recent sterk toegenomen door de mislukte poging tot muiterij van de Russische Wagner Group en de ongetwijfeld sterke bewijsdrang bij president Vladimir Poetin om te laten zien dat hij nog fier overeind staat. 

Uit (bijna)clashes tussen grootmachten in het verleden blijkt dat een desastreus ongeluk in een klein hoekje zit. Zo bracht de Cubacrisis in oktober 1962 de wereld even op de rand van een nucleair conflict tussen de Sovjet-Unie en de VS. Dit gebeurde toen de Sovjets plannen wilden uitvoeren om kernkoppen op Cuba te plaatsen, wat een directe bedreiging vormde voor de Verenigde Staten.

Cubacrisis versus oorlog in Oekraïne

De Cubacrisis liet zien dat internationale betrekkingen niet alleen gekenmerkt worden door ingenieuze plannen, doorwrochte strategische analyses en secuur afgewogen besluiten, maar ook door emoties, overmoed, onkunde, (on)geluk, toeval en gemakzucht.

De operatie Anadyr, de codenaam die de Sovjet-Unie hanteerde om kernwapens op Cuba te stationeren, hing aan elkaar van blunders:

  • Een hooggeplaatste Russische officier die de verkenning deed, gaf te kennen dat militair materieel op Cuba gecamoufleerd kon worden door de vele palmbomen. Uiteindelijk bleken de bomen veel te ver uiteen te staan voor goede beschutting.
  • De Russische camouflagenetten pasten totaal niet bij het Cubaanse landschap.
  • De Sovjets wilden ondergrondse bunkers graven, maar vergaten te checken of dat wel mogelijk was… Niet dus, de grond bleek te hard.
  • Er was geen rekening gehouden met het weer bij de timing van de plaatsing van Russische kernraketten op Cuba: het orkaanseizoen in de maand oktober, waardoor de missie nog meer tegenslagen ondervond.
  • Russische elektrische apparatuur werkte niet op het Cubaanse stroomnetwerk.

Anno 2022 en 2023 heeft president Poetin in het conflict met Oekraïne naar het zich laat aanzien weinig lessen getrokken uit de Cubacrisis:

  • Net als destijds bij Chroesjtsjov worden Poetins acties bij de invasie van Oekraïne gedreven door overmoed en gevoelens van vernedering en rancune.
  • Chroesjtsjov onderschatte in 1962 zijn tegenstander, de Amerikaanse president John F. Kennedy; op zijn beurt verslikt(e) Poetin zich bij het Oekraïense conflict in de eenheid en weerstand van het Westen.
  • Het Russische leger maakte in Oekraïne tal van inschattingsfouten, met als een van de meest prangende blunders het mislukte beleg van Kyiv in maart 2022.
  • De militaire top van de Sovjet-Unie hield zich in 1962 grotendeels stil over de enorme kloof tussen de plannen van de leider en de implementatie ervan. Dat zien we nu ook weer in Oekraïne.

Rusland weigert zich momenteel neer te leggen bij het feit dat het allang geen imperium meer is. Daarin is het niet uniek: Britten, Fransen, Portugezen en Nederlanders gaven hun imperiale dromen niet zonder slag of stoot op en hielden lange tijd vast aan machtsillusies, toen het doek allang was gevallen.

De Cubacrisis illustreert in dit verband dat we niet kunnen uitsluiten dat de oorlog in Oekraïne door misverstanden, miscalculaties, rancune en pech uit de hand loopt. De negentiende-eeuwse militair strateeg Carl von Clausewitz vatte de risico's van een gewapend conflict bondig samen: "Oorlog is het terrein van de onzekerheid; driekwart van de zaken waarop actie in een oorlog is gebaseerd, ligt in de mist van…grote onzekerheid."

Andy Langenkamp is senior politiek analist bij ECR Research en ICC Consultants.